1. Khu di tích danh thắng Côn Sơn
Chùa Côn Sơn
Khu di tích danh thắng Côn Sơn thuộc phường Cộng Hòa, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương.
Nổi bật trong khu di tích là Chùa Côn Sơn, có tên tự là Thiên Tư Phúc, tục gọi là chùa Hun được khởi dựng từ thời Trần, là một trong ba chốn tổ của dòng thiền Trúc Lâm (Côn Sơn - Yên Tử - Quỳnh Lâm). Chùa được xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1962, hiện còn bảo lưu được những dẫu ấn kiến trúc từ thế kỷ 14 - 19 và nhiều bia ký, trong đó có bia "Thanh Hư động" thời Trần (TK 14), bia "Côn Sơn Thiên Tư Phúc tự bi" thời hậu Lê (TK 17)…. Côn Sơn là nơi lưu dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngày 15 tháng 2 năm 1965 Người đã về thăm và đọc bia chùa Côn Sơn.
Từ năm 1995 đến nay, di tích đã được đầu tư tôn tạo thêm nhiều công trình trong đó có đền thờ Đại tư đồ Trần Nguyên Đán, đền thờ anh hùng dân tộc danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi, Ngũ nhạc linh từ, Cửu phẩm liên hoa... cùng núi rừng kỳ vĩ, đồi thông xanh mát, suối chảy rì rầm... tạo thành bức tranh thiên nhiên sinh động, sơn thuỷ hữu tình, khiến du khách đắm chìm vào vẻ đẹp chốn tiên cảnh, nơi hoà hợp giữa đất trời, âm dương.
Lễ hội chùa Côn Sơn được tổ chức kỷ niệm vào dịp ngày mất Đệ Tam dòng thiền Trúc Lâm Huyền Quang. Lễ hội diễn ra từ 15 đến 23 tháng Giêng, có các nghi lễ nhà Phật, dâng hương tưởng niệm, Đệ Tam tổ Huyền Quang, có nhiều lễ nghi đặc sắc như: lễ dâng hương, rước nước, mộc dục, cúng đàn Mông sơn thí thực, tế trời đất trên núi Ngũ Nhạc cùng các hoạt động văn hoá, trò chơi dân gian tiêu biểu như: hội thi gói bánh chưng, giã bánh dày, biểu diễn văn nghệ, các môn thể thao truyền thống, trò chơi dân gian như: Hát Quan họ, hát chèo, đấu vật, cờ người đu tiên...
Cùng với khu di tích đền Kiếp Bạc, di tích danh thắng Côn Sơn là điểm du lịch hấp dẫn của mỗi du khách mọi miền đất nước. Tới đây du khách có cơ hội trải nghiệm các loại hình du lịch đa dạng, phong phú như du lịch tâm linh, du lịch sinh thái tham quan, nghỉ dưỡng, chữa bệnh, du lịch thể thao: leo núi, khám phá.
Chỉ dẫn: Từ Thành phố Hải Dương, theo quốc lộ 37 khoảng 35 km về phía Bắc tới Thị xã Chí Linh, rẽ trái từ quốc lộ 18, đi tiếp 4 km là tới khu di tích danh thắng Côn Sơn
* Đền Nguyễn Trãi
Đền thờ Nguyễn Trãi
Đền Nguyễn Trãi còn có tên chữ là Ức trai linh từ, tọa lạc trên một vị trí đặc địa có diện tích 10.000m², dưới chân núi Ngũ Nhạc, lưng tựa vào Tổ Sơn Ngũ Nhạc, hai bên tỳ vào hai dãy Ngũ Nhạc và Kỳ Lân tạo thế tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ.
Đền bao gồm các hạng mục công trình như: đền chính, nhà Tả vu, nhà Hữu vu, nghi môn nội, nghi môn ngoại, cầu Thấu Ngọc, miếu Giải oan, hồ Nhân Nghĩa, nhà bia, am hoá vàng, hệ thống sân vườn... Trong đó, đền chính được xây dựng trên diện tích khoảng 200 m², theo hình chữ công (工), gồm 3 gian: Tiền tế, Trung từ và Hậu cung. Tiền tế bài trí ban thờ Công Đồng ở chính giữa, bên trái là ban thờ Sơn Thần, bên phải là ban thờ Thổ Địa. Trung từ có ban thờ tôn vinh đạo học. Trong hậu cung đặt tượng thờ Nguyễn Trãi bằng đồng cao 1,4 m, nặng 600 kg cùng hai tượng song thân phụ mẫu của ông. Các bức cốn, đầu dư ở đền chính mang phong cách kiến trúc thời hậu Lê, được làm từ những vật liệu quý như gỗ lim, đá xanh Thanh Hóa…
Cùng với kiến trúc đặc sắc, đền chính còn lưu giữ những bức hoành phi, câu đối do Viện Nghiên cứu Hán Nôm sưu tầm, tuyển chọn mang nội dung thể hiện tâm hồn, cốt cách cao đẹp, tài năng, công đức lớn lao của Nguyễn Trãi và tấm lòng thành kính, biết ơn của nhân dân đối với ông.
Đền Nguyễn Trãi là công trình kiến trúc bề thế, con suối Côn Sơn chảy từ Bắc xuống Nam, uốn lượn từ phải qua trái ôm lấy khu đền góp phần tô điểm thêm cho không gian thiên nhiên đầy thơ mộng, hữu tình của khu di tích. Đứng dưới tán những hàng thông, tùng xanh mát, yên ả, ngắm nhìn những làn mây trắng, nắng vàng, du khách mới có thể thấu hiểu nguyên do tại sao Nguyễn Trãi chọn nơi thanh cao giữa thiên nhiên này để ở ẩn và cho ra đời những thi phẩm có giá trị trường tồn cùng muôn đời…
2. Đền Kiếp Bạc
Từ Thành phố Hải Dương, theo quốc lộ 37 khoảng 35 km về phía Bắc tới Thị xã Chí Linh, rẽ trái từ Quốc lộ 18, đi tiếp 12 km là tới khu di tích đền Kiếp Bạc. Đền Kiếp Bạc (xã Hưng Đạo, thị xã Chí Linh) là nơi thờ chính Hưng Đạo đại vương cùng gia thất, đã trở thành điểm hẹn “Tháng Tám giỗ Cha” của khách hành hương mọi miền đất nước từ nhiều thế kỷ nay. Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn sinh năm 1228 - Nhà chính trị, nhà quân sự, văn hóa kiệt xuất, có công lao to lớn trong công cuộc giải phóng đất nước ở thế kỷ XIII. Ông qua đời ngày 20 tháng Tám năm Canh Tý (1300)
Đền Kiếp Bạc toạ lạc ở giữa thung lũng của dãy núi Rồng hình tay ngai, khu đất thuộc hai làng: Làng Kiếp và làng Bạc. Cửa đền nhìn ra sông Thương, ba phía là núi bao quanh. Phía sau là núi Trán Rồng, bên tả là núi Dược Sơn, trên có đền Nam Tào và Dược Lĩnh Cổ viên (một trong Chí Linh bát cổ), bên hữu có núi Bắc Đẩu trên có đền Bắc Đẩu vẻ đẹp cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ. Xung quanh đền còn nhiều địa danh lịch sử như Từ Cũ, Bãi Kiếm, Vườn thuốc Dược Sơn ...đều là những nơi lưu giữ những kỷ niệm, chiến công, kỳ tích của quân dân nhà Trần, trong đó Hưng Đạo Đại vương là linh hồn mà trên 700 năm qua non sông, nước Việt ghi tạc.
Lễ hội đền Kiếp Bạc là lễ hội mùa Thu lớn nhất nước ta diễn ra từ ngày 16-20 tháng Tám âm lịch. Phần lễ diễn ra với nhiều nghi thức: lễ rước bộ, lễ rước thủy, lễ ban ấn. Phần hội: đấu vật, bơi chải, làm cỗ tiến thánh, hội quân trên sông Lục Đầu và nhiều trò vui dân gian khác… thể hiện sự tôn kính của nhân dân cả nước với Đức thánh Trần.
Đến thăm di tích đền Kiếp Bạc, du khách không chỉ thỏa mãn nhu cầu tâm linh mà còn được thưởng ngoạn vẻ đẹp của thiên nhiên, môi trường sinh thái trong lành, những món ẩm thực đặc sản địa phương và tham quan các công trình kiến trúc nghệ thuật cổ kính. Đặc biệt, nghệ thuật diễn xướng hầu Thánh là hoạt động tín ngưỡng vô cùng hấp dẫn du khách tại đây, các giá đồng biến hoá lung linh huyền ảo, uy nghi rực rỡ hứa hẹn sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm thú vị.
* Đền Nam Tào - Bắc Đẩu
Đền thờ Nam Tào, Bắc Đẩu nằm trong khu di tích Kiếp Bạc thuộc xã Hưng Đạo, Thị xã Chí Linh, được xây dựng từ thời Trần. Hiện nay di tích gồm các hạng mục công trình: nghi môn, gác chuông, gác trống, đền chính và nhà mẫu.
Để hiểu được bản chất của hiện tượng thờ Nam Tào, Bắc Đẩu phải đặt đền thờ Nam Tào, Bắc Đẩu trong tương quan với đền Kiếp Bạc nơi thờ phụng người anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo. Trong văn hóa tâm linh phương Đông, Nam Tào – Bắc Đẩu là hai vị thần của Đạo Giáo, Nam Tào là thần sinh, coi sự sống ở phương Nam, Bắc Đẩu là thần tử, coi về sự chết ở phương Bắc. Ở các đạo quán thường thờ hai vị thần này đặt bên cạnh tượng Ngọc Hoàng Thượng đế. Việc xuất hiện tượng thờ thần Nam Tào trên núi Dược Sơn và thần Bắc Đẩu trên núi Vạn An đứng đối xứng nhau cùng chầu vào đền Kiếp Bạc – nơi thờ phụng Đức Thánh Trần đã được nhân dân suy tôn là Ngọc Hoàng thượng đế, chứng tỏ sự ngưỡng vọng của nhân dân đối với Trần Hưng Đạo, tôn ông là vị Thánh sánh ngang với Ngọc Hoàng thượng đế trên thiên đình.
Ngày nay, các hoạt động lễ hội của đền thờ Nam Tào, Bắc Đẩu gắn liền với các hoạt động của lễ hội mùa thu Côn Sơn- Kiếp Bạc, vào ngày 20 tháng 8 âm lịch hàng năm, nhân dân tổ chức lễ rước ra đền Kiếp Bạc tiến hành tế lễ, sau đó rước về đền Nam Tào, Bắc Đẩu.
Khu di tích danh thắng Côn Sơn - Kiếp Bạc được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh theo Quyết định số 3854/QĐ-UBND ngày 01/11/2019 của UBND tỉnh Hải Dương.
Phòng Quản lý Du lịch, Sở VHTTDL